بخش اول: اصول بنیادین حقوق عکاسی در اماکن عمومی

وقتی پای عکاسی خیابانی به میان می‌آید، همیشه یک کشمکش ظریف بین آزادی عمل عکاس و حق حریم خصوصی افراد وجود دارد. به زبان ساده، شما حق دارید جهان اطراف‌تان را ثبت کنید، اما آدم‌ها هم حق دارند تصویرشان تحت کنترل‌شان باشد. این تضاد، مخصوصاً وقتی عکس‌ها در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.

یک نکته کلیدی که همیشه باید به آن دقت کرد، تفاوت بین گرفتن عکس و انتشار آن است. گرفتن عکس از پیچیدگی کمتری برخوردار است  و در مکان عمومی محدودیت زیادی ندارد، اما انتشارش، به خصوص آنلاین، قوانین و ریسک‌های خودش را دارد.

انتشار عکس را می توان به ۴ دسته کلی تقسیم کرد

استفاده هنری: مثل فروش چاپ‌های هنری یا نمایشگاه در گالری. این حالت معمولاً از حمایت قانونی بیشتری برخوردار است.

استفاده خبری: انتشار عکس برای اطلاع‌رسانی، مثل فتوژورنالیسم. این هم به دلیل آزادی مطبوعات حمایت می‌شود

استفاده تجاری: استفاده عکس برای تبلیغ محصول یا خدمات. این سخت‌ترین بخش است و معمولاً نیاز به رضایت صریح دارد

انتشار در شبکه‌های اجتماعی: اینجا مرزها کمرنگ می‌شوند و انتشار جهانی و فوری، ریسک قانونی و فرهنگی زیادی دارد

اما قوانین کشورها با هم متفاوت است گاهی از زمین تا آسمان با هم اختلاف دارد و در هر کشوری مشغول عکاسی هستید بهتر است به قوانین آن کشور اشراف داشته باشید.

بخش دوم: تحلیل کشورها: از آمریکا تا ایران

ایالات متحده
اینجا عکاسی خیابانی تقریباً آزاد است، به شرط اینکه در مکان عمومی باشید و وارد ملک خصوصی نشوید. استفاده هنری یا خبری تقریباً بدون مشکل است، اما برای تبلیغات نیاز به رضایت است. یک نکته جالب هم «کپی‌رایت معماری» است که اجازه می‌دهد از نمای خارجی ساختمان‌های جدید عکس بگیرید.

بریتانیا
اینجا هم آزادی زیادی دارید، مگر اینکه عکاسی مزاحم یا تهاجمی باشد. محدودیت اصلی بیشتر برای فضاهای خصوصی با دسترسی عمومی است، و برای استفاده تجاری گرفتن رضایت‌نامه استانداردی صنعتی محسوب می‌شود. «آزادی پانوراما» هم کمک می‌کند از ساختمان‌ها و آثار هنری عمومی عکس بگیرید.

فرانسه
اینجا همه چیز کمی پیچیده‌تر است، چون «حق بر تصویر» بر قانون حاکم است. گرفتن عکس مشکل ندارد، اما انتشار بدون رضایت فرد قابل شناسایی می‌تواند دردسرساز شود. حتی عکاسی هنری یا خبری هم باید مراقب باشد که حریم خصوصی افراد رعایت شود.

آلمان
این کشور قوانین ساختاریافته‌ای دارد و اکثر عکس‌های افراد قابل شناسایی بدون رضایت ممنوع است، مگر استثنائات خاصی مثل تجمعات عمومی یا افراد جزئی در صحنه. «آزادی پانوراما» هم محدود است و استفاده از ابزارهای کمکی برای گرفتن نمای خاص مجاز نیست.

 

ژاپن
در ژاپن قانون مدون زیادی وجود ندارد، اما احترام به حریم خصوصی و آداب اجتماعی بسیار مهم است. گرفتن عکس در مکان عمومی معمولاً قانونی است، اما انتشار آن بدون رضایت ممکن است دعوی مدنی ایجاد کند. رعایت تابلوها و حساسیت‌های محلی بسیار مهم است.

 

 

ایران

ایران برای عکاسی خیابانی، یک محیط کاملاً متفاوت و پیچیده است. قوانینش ترکیبی است از حقوق مدنی، مقررات جزایی اسلامی و هنجارهای فرهنگی و مذهبی که همگی باید در نظر گرفته شوند. در نگاه اول ممکن است عکاسی در خیابان‌ها یا پارک‌ها مشکلی نداشته باشد، اما واقعیت این است که محدودیت‌ها در همه جا حس می‌شوند و گاهی غیرقابل پیش‌بینی‌اند.

برخی سوژه‌ها به‌طور مطلق ممنوع هستند: تأسیسات نظامی، ساختمان‌های دولتی، مراکز امنیتی و زیرساخت‌های حساس مثل نیروگاه‌ها. عکس گرفتن از این مکان‌ها نه تنها غیرقانونی است، بلکه می‌تواند عواقبی جدی مثل متهم شدن به جاسوسی داشته باشد.

علاوه بر این، حفظ حریم خصوصی در ایران یک انتظار فرهنگی بسیار قوی است. گرفتن پرتره از افراد، مخصوصاً زنان، بدون رضایت‌شان، می‌تواند هم از نظر قانونی و هم از نظر اجتماعی مشکل‌ساز شود. در واقع، همان‌قدر که قانون اهمیت دارد، فرهنگ و هنجارهای اجتماعی هم نقش بازدارنده قوی‌ای دارند که هر عکاسی باید آن را جدی بگیرد.

بخش سوم : تجربه شخصی من از عکاسی خیابانی 

تجربه چند ساله من به من آموخت که مهم‌تر از قوانین، نحوه برخورد و دیدگاه شما نسبت به عکاسی خیابانی است. بگذارید کمی توضیح بدهم. من بیش از ده سال در شیراز به طور مستمر عکاسی کردم و در خیابان‌ها و محله‌های مختلف قدم زدم. حالا چند ماهی است که همین مسیر را در لندن ادامه می‌دهم.

در این سال ها که عکاسی کردم همیشه برایم نحوه برخودر مردم مهم بوده است اینکه به آن ها حس بدی ندهم ، بتوانم تمرکزم را روی عکاسی بگذارم و عکس های بهتری بگیرم تا اینکه ذهنم درگیر تنش های خیابانی با مردم شود. به همین خاطر همیشه سعی کردم ،ببینم بیاموزم و راهکارهایی به کار گیرم که این اعتماد را افزایش دهد. این ۷ نکته کلیدی است که من در خیابان های شیراز به کار می گرفتم.

  آگاهی نسبی از حقوق . می‌دانستم که عکاسی در مکان‌های عمومی آزاد است، مگر اینکه تابلو زده باشند «عکاسی ممنوع» یا مکان‌های نظامی باشد. همچنین می‌دانستم کسی حق ندارد عکس‌هایم را پاک کند. شاید بگویید در ایران قوانین همیشه رعایت نمی‌شوند؛ درست است. اما حتی اگر در ۲۰ درصد مواقع دانستن قانون به کار بیاید، باز هم ارزشش را دارد.

نترسیدن و ایمان داشتن به کاری بود که می‌کردم. من عاشق عکاسی خیابانی بودم و همین باعث می‌شد اعتمادبه‌نفس داشته باشم. وقتی کسی از من می‌پرسید چرا عکاسی می‌کنم، ساده جواب می‌دادم: برای دل خودم! شاید قانع نمی‌شدند، اما حداقل خودم آرام بودم و ذهنم درگیر قضاوت دیگران نمی شد. 

پوشیدن لباس‌های رنگی! شاید عجیب باشد، ولی تجربه من نشان داد که لباس می‌تواند نقش مهمی داشته باشد. معمولاً افرادی که مأمور رصد مردم  و جمع آوری اطلاعات!! هستند لباس‌های ساده و در طیف خاکستری، مشکی یا سفید می‌پوشند تا کمتر دیده شوند. و بتوانند بی دردسر کار خود را بکنند و یا حتی عکس و فیلمی از مردم بگیرند.اما من برعکس عمل می‌کردم: لباس قرمز، آبی یا زرد می‌پوشیدم. همین رنگ‌ها پیامی می‌دادند: «من می‌خواهم دیده شوم و از این بابت ترسی ندارم.»

شناخت محیط و فرهنگ محلی: وقتی با فرهنگ و رفتار مردم منطقه‌ای که در آن عکاسی می‌کنم آشنا باشم، احتمال سوءتفاهم یا برخورد منفی بسیار کاهش پیدا می‌کند. این شناخت، مثل یک ابزار امنیتی غیررسمی عمل می‌کند و به من اجازه می‌دهد لحظات واقعی و بدون مزاحمت را ثبت کنم.

آرام در عکاسی: نحوه حرکت و رفتار شما در خیابان اهمیت زیادی دارد. آرامش در رفتار، تماس چشمی محدود و احترام به فضای شخصی افراد باعث می‌شود کمتر توجه‌های منفی جلب شود . در واقع آرامش تو خودش میتونه به دیگرانم آرامش بده.

داشتن شبکه یا همراه عکاسی: همراه داشتن یک نفر دیگر یا حضور در گروه کوچک عکاسی خیابانی نه تنها امنیت روانی و فیزیکی را افزایش می‌دهد، بلکه گاهی باعث می‌شود برخوردها رسمی‌تر و دوستانه‌تر شود.من خیلی وقت ها با یکی از دوستانم به عکاسی می رفتم و خیلی وقت ها هم تنهایی. اگر احساس کردید خیابانی هست که وقتی ۲ یا ۳ نفر باشید احساس بهتری دارید پیشنهادم این است حداقل چند بار همینطور جمعی به عکاسی بروید و بعد حتما تنهایی قدم زدن و عکاسی را تجربه کنید

تسلط بر دوربین و تجهیزات: مهارت در استفاده از دوربین و تجهیزات باعث می‌شود بتوانم سریع عکس بگیرم و نگاه‌های منفی یا برخوردهای احتمالی را کاهش دهم. این ترکیبی از مهارت فنی و اعتمادبه‌نفس است که در طول سال‌ها تجربه به دست آمده. 

و در آخر اگر این مقاله را مفید دیدید ممنون میشوم آن را با دوستان خود به اشتراک بگذارید

            مجید بازایی